मुखपृष्ठ  |  कहानी कविता | कार्टून कार्यशाला कैशोर्य चित्र-लेख |  दृष्टिकोण नृत्य निबन्ध देस-परदेस परिवार | फीचर | बच्चों की दुनिया भक्ति-काल धर्म रसोई लेखक व्यक्तित्व व्यंग्य विविधा |  संस्मरण | साक्षात्कार | सृजन स्वास्थ्य | साहित्य कोष |

 

 Home | Boloji | Kabir | Writers | Contribute | Search | FeedbackContact | Share this Page!

 

vaao gau,ja,ra ja,maanaa ³d valD- Aa^f yasTrDo Á sTIfna svaa[ga´
caica-t yauvaa laoKk Aaomaa Samaa- Wara AnaUidt sTIfna svaa[ga kI Aa%makqaa ko kuC AMSa

rajao, kamayaabaI AaOr ek Kasa kamayaabaI

]na barsaaMo mÜM‚ mÜrI jaatI ŸndgaI ka sabasÜ maİjaUĞ vaakyaa ek mÜhmaana kI maİjaUdgaI qaI jaÜ baD,a mÜhrbaana hÜkr psar gayaa qaaº ek eosaa mÜhmaana ŸsakI mİMnÜ ktš ]mmaId nahIM kI qaI : kamayaabaIº yah jaaihr baat hO ik ApnaI iktabaÜM kI kamayaabaI ka ŸË krnaa mauJÜ AcCa nahIM lagata hOº ]nako calata]  ŸË sÜ BaI‚ ŸsÜ dmBa yaa SÜKI maanaa jaa sakta hO‚ mİM AmaUmana knnaI kaT lÜtaº magar mÜro pasa [sakI ek Kasa vajah hO Aİr‚ ApnaI ŸndgaI kI khanaI batlaato va@t‚ yah majabaUrI BaI hO ik mİM [sÜ najarAndaja na k$Ğ @yaÜMik‚ naİ barsa phlÜ ihTlar ko Aagamana sÜ‚ yah kamaayaabaI BaI tarIK mÜM dfna hÜ gayaI hOº mÜrI sİkD,ÜM‚ hjaarÜM Aİr yahaĞ tk ik laaKÜM iktabÜM‚ jama-naI ko Ÿna Anaiganat GarÜM Aİr iktaba kI dukanaÜM mÜM mahfUja rhtI qaIM‚ Aaja ek BaI nahIM imalatIº iksaI ko pasa gar hÜ BaI tÜ vah baD,o ehityaat sÜ ]sÜ Cupakr rKta hOº piblak laa[bÜ`iryaÜM mÜM vÜ tqaakiqat 'ivaYa poTI' mÜM kOd rhtI hOM taik‚ vÜ cand laÜga ŸnhoM hukUmat kI Kasa [jaajat hÜ‚ 'vİ&ainak' trIko sÜ jyaadatr badnaama krnÜ ko ilae ]naka [stomaala kr sakoMº mÜro vÜ pazk Aİr dÜst jaÜ mauJÜ ilaKa krto qÜ‚ ArsÜ sÜ iksaI nÜ mÜro bad naama kÜ ilafafo pr ilaKnÜ kI jaur-t nahIM kI hOº Aİr yahI nahIM‚ ÍaMsa‚ [TlaI Aİr ]na tmaama doSaÜM mÜM jaÜ Aaja gaulaama hOM Aİr jahaĞ Anauvaad ko jairyÜ mÜrI iktabÜM KUba pZ,I jaatI qaIM‚ vahaĞ BaI ihTlar ko hu@ma nÜ [saI trh ]na pr pabandI zÜk rKI hOº iga`lapaja-r ko laFjaaMo mÜM khUĞ tÜ ek lÜKk ko tİr pr mİM 'jaIto jaI ApnaI hI laaSa kI prCašM' bana gayaa hUк ipClÜ caalaIsa barsaÜM sÜ duinayaa mÜM mÜro lÜKna kÜ dSaa-tI hrok yaa tkrIbana hrok rcanaa [saI [klaİto mau@ko nÜ naYT kr dI hOº [sailae Agar mİM ApnaI kamayaabaI ka ]llÜK krta hUĞ tÜ mÜra matlaba ]sasÜ nahIM hO jaÜ mÜrI hO‚ bailk ]sa caIja sÜ hO jaÜ kBaI mÜrI huAa krtI qaI…jİsÜ mÜra makana‚ mÜra Gar‚ mÜrI salaamatI‚ mÜrI AajaadI‚ mÜra bÜifË bata-va…dUsaro bÜSaumaar maasaUmaÜM samÜt mİM Ÿsa gat- mÜM jaakr igara ]saka Aa#yaana [sailae ja$rI hO taik pta calÜ ik [sa kamayaabaI kI hd iktnaI ] ĞcaI qaIº saaqa hI pta calÜ ik [ithasa ko [sa bÜnajaIr vaakyÜ‚ yaanaI pUrI saaihi%yak pIZ,I kI ekmauSt tbaahI ko @yaa pirNaama hueº

yah kamayaabaI iksaI Alasaubah mÜro Gar nahIM Aa QamakI qaIº yah bahut gaaho–gaaho‚ saÜcato–ivacaarto AayaIº magar vafadarI sÜ lagaatar tba tk saaqa rhI jaba tk ik ihTlar nÜ ApnÜ frmaanaÜM kI CD,I sÜ [sÜ mauJasÜ KdoD, nahIM Dalaaº saala dr saala [sakI ganQa baZ,tI rhIº'jÜroimaha' ko baad 'maasTr ibalDsa-' kI phlaI kD,I 'tIna maharqaI'7 ³qa`I maasTsa-´ kI ~yaI nÜ mÜra rasta sarpT kr idyaaº AiBavyai@tvaadI‚ iËyaavaadI ³ei@TivasT´ Aİr p`yaÜgavaaidyaÜM8 ko idna lad gayܺ saMyama Aİr jatna sÜ laÜgaÜM tk jaanÜ ka rasta ifr sÜ p`Sast hÜ gayaaº 'AmaÜ-ka'Aİr 'Anajaana Aİrt ka Kt' jİsaI mÜrI khainayaÜM kÜ eosaI Saİhrt imalaI jaÜ Aama tİr pr pUro–pUro ]pnyaasaÜM kÜ hI imala patI hOº ]nako naaT\ya $pantr hueº saava-jainak paz ikyÜ gayܺ ]na pr iflmÜM banaIMº ek CÜTI iktaba skUla mÜM lagaa laI gayaIº qaÜD,o hI samaya mÜM [Msala saMga`halaya  mÜM ]nakI ibaËI 2‚50‚000 phuĞca gayaIº qaÜD,o hI barsaÜM mÜM mİMnÜ vah makama banaa ilayaa jaÜ mÜro jİsaI maanaisakta ko lÜKk ko ilae sabasÜ kImatI kamayaabaI hÜtI hO : ek vaga-‚ BarÜsÜmand laÜgaÜM ko ek gauT ka inamaa-Na jaÜ mÜrI hr nayaI iktaba AanÜ ka [Mtjaar krta‚ hr nayaI iktaba KrIdtaº ŸsÜ mauJa pr yakIna qaa Aİr Ÿsa yakIna kÜ naa]mmaId krnÜ kI mÜrI ihmmat nahIM hÜtI qaIº va@t ko saaqa yah baD,a Aİr jyaada baD,a hÜta gayaaº mÜrI hrok iktaba Ÿsa idna Cpkr AatI‚ AKbaarÜM mÜM Cpo ek BaI [iSthar sÜ phlÜ‚ baIsa hjaar p`ityaaĞ tÜ jama-naI mÜM ]saI rÜja ibak jaatIMº kBaI tÜ jaanabaUJakr BaI mİMnÜ kamayaabaI sÜ najaroM cauranÜ kI kÜiSaSa kI‚ magar iksaI hOrtna Ÿd kI trh yah mÜro pICo pD,I rhIº jİsÜ ApnÜ inajaI sauK ko ilae mİMnÜ fa]Sa9 kI jaIvanaI ilaKIº

mİMnÜ jaba [sÜ p`kaSak kÜ BÜjaa tÜ ]sanÜ ilaKa ik phlÜ saMskrNa kI vah dsa hjaar p`ityaaĞ Capogaaº mİMnÜ fİrna ]sasÜ gaujaairSa kI ik [tnaI jyaada na Capoº mİMnÜ ]sÜ samaJaayaa ik fa]Sa kI Sai#sayat bÜrhma qaI‚ iktaba mÜM AİrtÜM sÜ sambanQaI ek BaI vaakyaa nahIM qaa Aİr gaailabana bahut jyaada pazkÜM kÜ jaĞca BaI nahIM payÜgaIº [sailae bÜhtr hÜ Sau$ mÜM paĞca hjaar hI CapoMº saala Bar ko Andr–Andr jama-naI mÜM pcaasa hjaar p`ityaaĞ ibak gayaIMº ]saI jama-naI mÜM jahaĞ Aaja mÜrI ilaKI ek BaI laa[na pZ,nÜ kI manaahI hOº ApnaI lagaBaga baImaar Kud–badgaumaanaI ko calato mÜro saaqa eosaa hI kuC vaÜlapÜna  ko saMskrNa ko va@t huAaº [sÜ mİMnÜ CndÜM mÜM ilaKnÜ kI saÜcaI qaIº maaSa-laIja10 mÜM naİ idna ko Andr mİMnÜ [sako ivaiBanna AQyaayaÜM kI maÜTI $proKa KIMca laI qaIº gaV mÜMº D/OsaDona ko kÜT- iqayÜTr ka mİM ehsaanamand qaa @yaÜMik mÜra phlaa naaTk 'qarsaa[TIja' ]nhÜMnÜ hI maMicat ikyaa qaaº mÜrI halaI yaÜjanaaAÜM pr jaba ]nasÜ baat calaI tÜ mİMnÜ ]nhoM vahI gaV $p BÜja idyaa‚ [sa baat kI maafI maaĞgato hue ik yah [sa rcanaa ka phlaa hI Kaka hO jaÜ Antt: CndÜM kI Sa@la lÜgaaº lÜikna iqayÜTr vaalaÜM nÜ turnt mauJÜ tar ikyaa ik Kuda ko vaasto mİM ]sakI ek BaI caIja [Qar–]Qar nahIM k$к Aİr yah baat BaI sahI hO ik naaTk ko ]saI saMskrNa–p`a$p kÜ duinayaa Bar mÜM maMicat ikyaa jaa cauka hOº ]na idnaÜM mİMnÜ jaÜ kuC ikyaa‚ kamayaabaI Aİr jama-na pazkÜM kI baZ,tI tadad nÜ mauJasÜ KUba vafadarI inaBaayaIº

ek jaIvanaIkar Aİr inabanQa lÜKk hÜnÜ ko naato hmÜSaa mÜrI [cCa hÜtI hO ik ApnÜ va@t pr iktabaÜM yaa Sai#sayatÜM ko pD,nÜ vaalÜ p`Baava ³yaa ]sakI gİr maİjaUdgaI´ ko karNaÜM kI pD,tala k$к manana ko plaÜM mÜM ApnÜ AapsÜ mİM yah savaala ikyÜ ibanaa nahIM rh saka ik mÜrI iktabaÜM mÜM eosaI @yaa KUibayaaĞ qaIM ŸnakI vajah sÜ ]nhoM [tnaI  mÜrI jaainaba ibalaa ]mmaId kamayaabaI imalaIº mÜrI inagaah mÜM [saka labbaÜlauAaba‚ mÜrI vah inajaI Kraba Aadt hO ik mİM ek bÜsaba` Aİr tunakimajaaja pazk hUк iksaI ]pnyaasa‚ jaIvanaI yaa baİiwk ivamaSa- mÜM KTknÜ vaalaI kÜš BaI caIja hr Dnzla‚ TIka–ibandI‚ mailana–saa BaI Aitrok‚ hrok iJalaimala Aİr Zulamaula baat mauJÜ icaD,a DalatI hOº mÜrI najar sÜ gaujarnÜ vaalaI nabbÜ fIsadI iktabÜM falatU kI tfsaIlaÜM‚ bÜbaat kI baatÜM Aİr AnaavaSyak icarkuT cair~aÜM sÜ mauiTyaayaI hÜtI hOM‚ [saIilae Apnaa sammaÜhna Aİr Qaar KÜ bİztI hOMº jaanÜ–maanÜ Kasa @lİisa@sa mÜM BaI kš $Ko Aİr Zula–Zula ]wrNa mauJÜ KTkto hOMº kš dfa mİMnÜ p`kaSakÜM kÜ‚ ivaSva saaih%ya hÜmar sÜ lÜkr baaljaak Aİr dÜstÜvskI sÜ lÜkr 'mİŸk maa]nTona'11 tk kI ApnaI idlÜr SaRMKlaa poSa kI hO ŸsamÜM hrok Ìit kI falatU tfsaIlaÜM kI ksakr CĞTnaI kr dI jaayܺ va@t ko pOmaanÜ pr Ÿna rcanaaAÜM kI Amarta AsaMidgQa hO‚ vat-maana ko ilahaja sÜ ifr ek nayaa jaIvana Aİr Aqa- lÜ ]zoMgaIº

dUsarÜM kI rcanaaeĞ pZ,to va@t hr falatU Aİr AaZ,o–ToZ,o byaİrÜM sÜ naapsandI kI Aadt‚ mÜro ApnÜ lÜKna mÜM BaI ]trnaI qaIº [sanÜ mauJÜ ek Kasa ehityaat bartnÜ ka p`iSaxaNa idyaaº Aamatİr pr mİM baD,I sahjata Aİr p`vaah sÜ ilaK lÜta hUк iksaI iktaba ko phlÜ D/aT mÜM ApnÜ saaqa ApnaI klpnaa kÜ mİM Kulaa CÜD, dota hUк klama pr kÜš rÜk nahIM lagaata hUк [saI trh‚ iksaI jaIvanaI ko ilae‚ Sau$ mÜM mİM hr iksma kI ]plabQa dstavÜjaI ivagat ka [stomaala krta hUк 'mİrI eMTÜ[nÜT' tOyaarI ko samaya mİMnÜ ]sako ek–ek Kato kI jaaĞca kI taik ]sako inajaI Kca- ka pta lagܺ mİMnÜ t%kalaIna AKbaarÜM Aİr caİpnnaÜM kÜ Cana Dalaaº kanaUnaI dstavÜjaÜM ka ek–ek hrf caT kr gayaaº magar p`kaiSat pustk mÜM ]sakI ek BaI pMi@t nahIM hO @yaÜMik [sa phlÜ p`a$p ka jaba saba kuC hÜ jaata hO‚ tba tÜ ]sa iktaba ka mÜra Asala kama Sau$ hÜta hO…ilaKnÜ Aİr saMixaPt krnÜ kaº Aİr yah kama hO eosaa ik mİM [sÜ‚ gahnata sÜ‚ ek p`a$p sÜ dUsaro p`a$p tk ike bagİr nahIM rh sakta hUк yah santulana banaae rKnÜ ko ilae pÜt pr rKI ]sa bajarI–rÜD,I kÜ hvaa mÜM ]CalanÜ jİsaI Ÿd hO jaÜ And$naI ZaĞcÜ kÜ hmÜSaa ksatI‚ saaf krtI jaatI hO Aİr jahaĞ jyaadatr laÜga ³lÜKk´‚ Ÿtnaa vÜ jaanato hOM ]saI tk ApnÜ kÜ nahIM samBaala pato hOMº hr Gaumaavadar poMca ko p`it jaunaUna sÜ‚ vÜ ApnÜ sÜ jyaada idKanÜ–batlaanÜ kI kÜiSaSa krto hOM jabaik mÜrI hmÜSaa kÜiSaSa hÜtI hO ik‚ Ÿtnaa sath pr idKta hO‚ ]sasÜ jyaada jaanaUк

kaT–CaĞT Aİr naaTkIkrNa kI yah p`iËyaa ek dfa‚ dÜ dfa Aİr ifr tIsarI dfa‚ p`Uf SaITÜM pr dÜhrayaI jaatI hOº Ant hÜto tk tÜ yah iksaI vaa@ya yaa ek Sabd kI eosaI Aanandmaya KÜja–saI hÜ ]ztI hO ŸsakI Anaupisqait dMSa kma ikyÜ bagİr hI‚ rFtar baZ,a doº kaT–CaĞT krnÜ ka yah kama mauJÜ vaakš sabasÜ jyaada Aanand dota hOº mauJÜ yaad hO ik ek baar jaba mİM kama krko ]za tÜ mauJÜ cahkta doK p%naI nÜ TÜka ik Aaja mİMnÜ ja$r kuC bahut baiZ,yaa ilaKa hÜgaaº "ibalkula‚ mİMnÜ ek Aİr pUro ko pUro pOro kÜ ]D,a Dalaa‚ ŸsasÜ khIM jyaada p`vaah haisala kr ilayaaº" mİMnÜ Saana sÜ javaaba idyaaº [sailae mÜrI iktabaÜM kI pznaIyata kÜ kBaI saraha jaata hO tÜ [sa KUbaI ka‚ iksaI dosaI imajaaja yaa And$naI AavÜga sÜ kÜš vaasta nahIM hÜta hO bailk hr ifjaUla ikntu–prntu kÜ lagaatar hTanÜ ka isalaisalÜvaar trIka hOº mÜro pasa yaid ApnaI kÜš klaa hO ŸsÜ mİM jaanata hUĞ tÜ vah mÜrI CÜD,nÜ kI kabailayat hO @yaÜMik ek hjaar pRYz kI paMDuilaip mÜM Aaz saİ pRYz yaid kUD,odana kI rah pkD, lÜM tÜ mauJÜ kÜš gama nahIM‚ baSato- CĞTaš ikyÜ ]na dÜ saİ pRYzÜM mÜM ]saka Ak- baca jaayܺ AiBavyai@t kI iganaI caunaI SİilayaÜM mÜM Kud kÜ saIimat krnÜ ka sa#t AnauSaasana Aİr hmÜSaa ekdma ja$rI baat hI khnÜ kI Ÿd‚ kuC hd tk yaid eosaa kuC hO mÜrI iktabaÜM ko p`Baava ka raja rhoº hmÜSaa mahaWIpÜM Aİr pra–raYT/Iyata ko Aqa- mÜM saÜcanÜ vaalÜ mÜro jİsÜ lÜKk kÜ yah jaanakr bahut KuSaI huš ik ivadoSaI p`kaSak ÍOMca‚ baulgaairyaaš‚ Armaainayaaš‚ put-gaalaI‚ AjÜ-MiTinayaaš‚ naÜvaÜ-vaalÜ‚ lativayaaš‚ ifnalİMD Aİr caInaI mÜrI iktabÜM p`kaiSat krnaa caahto hOMº jald hI‚ [tnÜ saaro AnauvaadÜM kÜ samBaalanÜ ko ilae mauJÜ ek baD,I AlamaarI KrIdnaI pD,Iº ek rÜja ŸnÜvaa ko laIga Aa^f nÜSaMsa ko ’'kÜAaproSana [MTlİ@cyaUla' ko AaĞkD,ÜM mÜM mİMnÜ pZ,a ik tba mİM duinayaa ka sabasÜ AnaUidt lÜKk qaa ³magar ApnaI iftrt ko mautaibak ]sa irpÜT- kI Sauwta pr mauJÜ tÜ saMdoh huAaº´ ek rÜja lÜinanaga`aD mÜM mÜro $saI p`kaSak ka Kt Aayaaº mÜrI saBaI rcanaaAÜM ko sampUNa- saMskrNa p`kaiSat krnÜ kI ]sanÜ [cCa jatlaaš qaI Aİr pUCa qaa ik mİi@sama gaÜkI- ]sakI BaUimaka ilaKoM tÜ @yaa mauJÜ maaifk AayÜgaaº @yaa mauJÜ maaifk AayÜgaa² skUla maMoM ek baccÜ kI trh mİMnÜ gaÜkI- kI khainayaaĞ pZ,I qaIMº Dosk ko BaItr iCpakrº barsaÜM mİMnÜ ]nhoM caaha Aİr saraha qaaº mÜrI kÜš caIja pZ,nÜ kI baat tÜ dUr‚ mİMnÜ tÜ kBaI Barma BaI nahIM palaa qaa ik ]nhÜMnÜ mÜra naama BaI saunaa hÜgaaº Aİr yah tÜ yakInana nahIM ik eosÜ ]stad kÜ mÜrI rcanaaeĞ [tnaI mah%vapUNa- lagÜMgaI ik vÜ ]nakI BaUimaka ilaKoMº eosÜ hI ek baar ek AmarIkI p`kaSak saaljabaga- vaalÜ Gar mÜM iksaI ka isafairSaI Kt lÜkr AayÜ gaÜik eosÜ isafairSaI Kt kI ja$rt qaI Aİr p`stava rKa ik vÜ mÜrI saBaI rcanaaAÜM ko AiQakar caahto hOM‚ BaivaYya mÜM inayaimat p`kaiSat krnÜ ko ilaeº yÜ vaayaikMga p`Osa  ko bİMjaaimana (UbSa  qÜ jaÜ tba sÜ hI sabasÜ BarÜsÜmand dÜst Aİr salaahkar banÜ hue hOMº ihTlar ko kIladar jaUtÜM tlÜ jaba saba kuC naYT hÜ gayaa tÜ AiBavyai@t ko mÜro AaiKrI Gar kÜ ]nhÜMnÜ hI bacaakr rKa hO @yaÜMik jama-naI Aİr yaUrÜpvaalaa jaÜ mÜra Apnaa puranaa Gar qaa‚ vah tÜ mİM KÜ hI cauka hUк

[sa trh kI ] prI kamayaabaI ]sa AadmaI kÜ bargalaa saktI qaI Ÿsaka yakIna‚ ABaI tk‚ ]sakI ApnaI kabailayat Aİr rcanaaAÜM kI gauNava<aa sÜ jyaada ApnaI saafidlaI mÜM qaaº p`caar ApnÜ Aap mÜM caaho iksaI p`kar ka hÜ AadmaI ko kudrtI santulana ko iKsaknÜ ka VÜtk hÜta hOº saamaanya halaat mÜM iksaI AadmaI ka jaÜ naama hÜta hO vah eosÜ hI hÜta hO jİsÜ isagaroT kI iksaI ba`aMD ka… phcaana ka fkt jairyaa‚ ek eosaI qaÜqaI‚ lagaBaga mah%vahIna caIja jaÜ Asailayat sÜ kovala maÜTa–maÜTI jauD,I hÜ‚ jİsÜ Kailasa Ahmaº kamayaabaI ko saaqa‚ ŸsÜ khoM naama fUlanÜ lagata hOº Ÿsa AadmaI ka yah hÜta hO‚ ]sasÜ iCTkkr yah ApnÜ Aap mÜM ek sa<aa bana jaata hO…ek Sai@t‚ ek svatn~a caIja‚ ek karÜbaarI vastu…jİsÜ‚ kÜš pUĞjaIgat sampi<aº manaÜvİ&ainak tİr sÜ doKoM tÜ ek baar ifr‚ ek tlK p`itiËyaa ko saaqa‚ yah eosaI takt bana jaata hO jaÜ ]saI AadmaI pr Asar idKanÜ lagatI hO‚ havaI hÜnÜ lagatI hO Aİr ]sÜ badlanÜ lagatI hO Ÿsaka ik vah naama hOº KuSa‚ Aa%maivaSvaasaI laÜga AvacÜtna mÜM‚ ]sa Asar sÜ jaanÜ jaato hOM jaÜ vÜ pOda krto hOMº naama kÜ tÜ CÜiD,e‚ kÜš tmagaa‚ kÜš AÜhda yaa kÜš AlaMkar jaba jaanaa jaanÜ lagata hO tÜ vah ApnÜ mÜM jyaada AaSvast krnÜ lagata hO‚ Aa%maivaSvaasa kÜ bailllayaÜM caZ,a dota hO Aİr laÜgaÜM kÜ [sa kfsa mÜM fusalaa dota hO ik ApnÜ samaaja‚ rajya Aİr jamaanÜ mÜM‚ Kasa tvajjaÜ ]naka doya hOº AnajaanÜ hI‚ vÜ ApnÜ mÜM hvaa Bar lÜto hOM taik ApnaI Sai#sayat kÜ vÜ ApnÜ baahrI haisala idlavaa sakoMº kÜš gar svaBaava sÜ hI Kud–badgaumaa hÜ‚ jaÜ eosaI mauiSkla halat mÜM Kud kÜ yaqaasamBava Apirvait-t banaayÜ rKnÜ mÜM lagaa hÜ‚ ]sÜ tÜ hr trh kI baahrI kamayaabaI falatU ka baÜJa jyaada lagatI hOº

[sasÜ mİM yah BaI nahIM khnaa caahta hUк ik ApnaI kamayaabaI pr mİM KuSa nahIM qaaº nahIM‚ mİM bahut KuSa qaaº magar ]saI hd tk Ÿtnaa [saka tallauk mÜro ilaKo‚ mÜrI iktabaÜM sÜ qaa Aİr Ÿsako saaqa mÜro naama kI prCašM Bar jauD,I qaIº ek baar jama-naI mÜM‚ mİM ek iktaba kI dukana mÜM qaaº Anaphcaanaaº doKta hUĞ ik ŸmanÜiSayama ka ek nanha–saa ivaVaqaI- vahaĞ daiKla huAa Aİr mÜrI ’Ta[D Aa^f fa^rcyaUna‘12 kÜ maaĞgakr jÜba Kca- ko maamaUlaI pOsaÜM sÜ KrIdnÜ lagaaº yah doK mİM ipGala gayaaº mÜro Ahma kÜ yah doKkr baD,I raht imalaI jaba pasapÜT- pr mÜra naama doKkr vah Sayanayaana kMD@Tr baD,o Adba sÜ poSa AanÜ lagaa‚ yaa ifr jaba ]sa [talavaI ksTma Aa^fIsar nÜ baD,Ppna mÜM mÜro bİga kI tlaaSaI jaanÜ dI @yaÜMik ]sanÜ kBaI mÜrI kÜš iktaba pZ, rKI qaIº fkt maa~aa%mak $p sÜ BaI lÜKkI ka baD,a idlacasp phlaU hOº ek dfa jaba mİM laIpisaga 13 Aayaa tÜ ]saI rÜja mÜrI nayaI iktaba baahr BÜjaI jaa rhI qaIº mauJÜ yah doKkr baD,a rÜmaaMca huAa ik AnajaanÜ hI‚ tIna–caar mahInÜ mÜM ilaKo tIna saİ pRYzÜM kI maaf-t‚ hma iktnÜ maanavaIya Eama kÜ jagaa doto hOMº kuC kamagar iktabaÜM kÜ baD,o–baD,o iDbbaÜM mÜM pOk kr rho qÜ‚ dUsaro ]nhoM ]na gaaiD,yaÜM pr haĞfto hue laad rho qÜ jaÜ ]nhoM pÜtgaaD,I tk phuĞcaa rhI qaI jahaĞ sÜ vÜ duinayaa ko kÜnÜ–kÜnÜ mÜM calaI jaanÜ vaalaI qaIMº dja-naÜM laD,ikyaaĞ ŸldsaajaI ko yahaĞ mauD,o hue kagaja samÜTtIMº kMpÜjaITr‚ maud`k‚ pÜtbaabaU‚ sÜlsamİna‚ saubah sÜ lÜkr rat tk psaInaa bahatoº ek–dUsaro ko saaqa [M-TÜM kI trh icanaI [na iktabaÜM ko baIca kI jagah kÜ kÜš AcCa Kasaa gailayaara samaJa bİzoº mİMnÜ [nako Aaiqa-k phlaU kÜ BaI kBaI nahIM iQa@karaº Sau$ ko barsaÜM mÜM jaIvanayaapna kI tÜ dUr‚ mİM saÜcanÜ tk kI ihmmat nahIM kr pata qaa ik mİM iktabaÜM sÜ kÜš Qana kmaa sakUĞgaaº Aİr Aba Acaanak hI ]nasÜ Zor saara Aİr idna–ba–idna jyaada Qana AanÜ lagaaº phlÜ iksanÜ saÜcaa qaa eosaa BaI va@t AayÜgaa jaÜ maalaI icantaAÜM sÜ mauJÜ hmÜSaa–hmÜSaa ko ilae mau@t kr dogaaº [saI kI vajah sÜ mİM ApnaI javaanaI ko Saİk paMDuilaipyaÜM ko saMga`hNa kÜ KulaI CUT do saka‚ Aİr kuC bÜhd KUbasaUrt‚ ekdma maUlyavaana Bavya AvaSÜYa mÜrI inagaranaI kI maulaaimayat ka AMga bana gayܺ ]na ApoxaaÌt Alpkailak rcanaaAÜM ³jaÜ mİMnÜ ilaKI qaIM´ kI evaja mİM samaya kI sarhd caIrtI paMDuilaipyaaĞ lÜ saka…jİsÜ maÜjaaT- baaK‚ baIqaÜivana‚ gÜTo Aİr baaljaak kI paMDuilaipyaaк [sailae mÜro ilae yah khnaa hasyaaspd hÜgaa ik laÜgaÜM ko baIca imalaI‚ Anapoixat saflata nÜ mauJÜ ]dasaIna‚ yaa Andr sÜ ivamauK kr idyaaº

magar mİM pUrI šmaanadarI sÜ kh rha hUк ik ApnaI kamayaabaI ka mİMnÜ ]saI hd tk lau%f ]zayaa jahaĞ tk [saka tallauk mÜrI iktabaÜM Aİr lÜKk ko batİr mÜro naama sÜ qaaº [sakI DÜr pkD,kr‚ ]%saukta vaSa jaba kÜš mÜro vyai@t mÜM idlacaspI lÜnÜ lagata hO tÜ mİM AaŸja Aa jaata hUк laD,kpna sÜ hI iSad\dt sÜ mÜrI iftrt rhI hO‚ Aİr mauJÜ lagata hO‚ ik fÜTÜga`aifk p`caar ko karNa iksaI [Msaana kI inajaI AajaadI ko EÜYz ihssÜ ka AiQakaMSa Baaga Ava$w Aİr ivaÌt hÜ jaata hOº dUsaro‚ Ÿsa caIja kI Sau$Aat mİMnÜ Saİk kI trh kI qaI Aba ek poSÜ kI trh savaar hÜnÜ lagaIº kBaI tÜ QanQÜ–saI BaIº hr Dak mÜM KtÜM‚ nyaİtÜM‚ gaujaairSaÜM Aİr ttISaÜM ka AMbaar lagaa hÜta‚ Ÿnako javaaba donÜ hÜtoº kBaI mahInÜ Bar kI Anaupisqait sÜ laİTta tÜ ]sa gaT\zr kÜ samÜTnÜ mÜM Aİr ]sako baad 'QanQaa'Sau$ krnÜ mÜM hI dÜ yaa tIna idna Kp jaatoº AnajaanÜ hI Aİr ApnaI iktabaÜM ko ibaknÜ ko karNa mauJÜ laganÜ lagaa ik mİM ek eosÜ QanQÜ mÜM hUĞ jaÜ vyavasqaa‚ spYTta‚ samayainaYza Aİr inapuNata kI maaĞga krta hO‚ yaid ]sÜ kayado sÜ samBaalanaa hO tܺ yÜ saba baD,o sammaanajanak gauNa hOM magar AfsaÜsa ik yÜ mÜrI iftrt sÜ mÜla nahIM Kato hOMº bailk yÜ mÜro naadana saIQÜ–saado manana–icantna Aİr klpnaaBa`maNa mÜM rÜD,a ATkanÜ ka saMjaIda Ktra bana jaato hOMº [sailae BaaYaNa donÜ ko ilae mauJÜ Ÿtnaa jyaada baulaayaa jaata‚ jana–jalasaÜM mÜM Ÿtnaa jyaada SarIk hÜnaa pD,ta ]tnaa hI mİM ApnÜ tšM isamaTta ApnÜ naama kI evaja sabako saamanÜ Kud haŸr hÜnÜ kI kÜt sÜ mİM kBaI par nahIM pa sakaº Aaja BaI iksaI Aama saBaa‚ iqayÜTr yaa knsaT- mÜM‚ mÜrI idlaI tmannaa pICo kI iksaI naamaalaUma saIT pr bİznÜ kI hÜtI hOº iksaI maMca ko baIcaÜbaIca yaa eosaI hI dUsarI Ktrnaak jagah pr ApnÜ cÜhro kÜ idKanÜ sÜ jyaada AsahnaIya caIja mauJÜ dUsarI kÜš nahIM lagatI hOº ŸndgaI kI hr ktrna mÜM A&atnaamaI mÜrI ja$rt hOº jaba sÜ CÜTa qaa ]na idnaÜM BaI‚ ipClaI pIZ,I ko vÜ lÜKk–klaakar mauJÜ kBaI nahIM jamÜ jaÜ jana–jaIvana mÜM phcaana banaanÜ ko ilae @yaa–@yaa tama–Jaama krto rhto qÜ…maKmalaI kÜT lahrdar jaulfoM‚ BaÜMhÜM ko ] pr ibaKrI laToM ³jİsaa mÜro AadrNaIya ima~a Aaqa-r isnaT\jalar Aİr hrmaana baar krto qܺ´ naumaa[SaI kTI daZ,I yaa ifr carma AndajaI ilabaasaº mauJÜ yakIna hO ik jaba iksaI AadmaI kI SaarIirk idKavaT bahut jaanaI–phcaanaI hÜ jaatI hO tÜ‚ AnajaanÜ hI‚ vah ApnÜ Ahma ka‚ vaf-ola kI ek iktaba ko naama ko batİr‚'imarrmİna' bananÜ kÜ laplapata rhta hOº hr jagah vahI Kasa Andaja AÜZ,nÜ lagata hOº yah baahrI forbadla AmaUmana ]sakI BaItrI kayaa kI gama-jaÜSaI‚ AajaadI Aİr AlamastI kÜ CIjanÜ lagatI hOº [sailae Aaja yaid mauJÜ sabakuC SaUnya sÜ Sau$ krnaa pD,o tÜ ApnaI saaihi%yak saflata Aİr inajaI gaumanaamaI sÜ‚ ŸsÜ khUĞ‚ mauJÜ dÜhra majaa AayÜgaaº mİM ApnaI rcanaaeĞ iksaI dUsaro‚ Cd\ma‚ AaivaYÌt naama sÜ Cpvaa] Ğgaa @yaÜMik ŸndgaI yaid idlakSa hO Aİr hOrtÜM sÜ BarI pD,I hO‚ tÜ dÜhrI ŸndgaI kI tÜ @yaa baat hÜgaI²

 

[TlaI ko sabasÜ mah%vapUNa- Sa#sa mausaÜilanaI sÜ yaid mİM kBaI nahIM imalaa tÜ [sakI vajah rajanİitk ]ccaaiQakairyaÜM sÜ imalanÜ kI mÜrI AinacCa hOº ApnaI CÜTI–saI iptRBaUima‚ Aa^isT/yaa mÜM BaI jahaĞ eosaa na krnaa ]plaibQa sarIKa hÜta qaa‚ iksaI p`mauK rajanaIit& sÜ mİM kBaI nahIM imalaaº na jaIpla sÜ na DÜlafusa14 sÜ Aİr na SyaUSainaga15 sܺ iksaI rajanÜta kÜ p`oiYat mÜrI phlaI AjaI- kÜ Ÿsa sahjata sÜ maMjaUrI do dI gayaI ]sako ilae inajaI tİr pr mausaÜilanaI kÜ Qanyavaad donaa mÜra fja- banata qaaº hmaaro AapsaI ima~aÜM nÜ mauJÜ bata rKa qaa ik [TlaI mÜM mausaÜilanaI mÜro sabasÜ Avvala Aİr kd`dana pazkÜM mÜM Aato hOMº

yah kuC yaUĞ huAaº ek rÜja poirsa ko ek dÜst sÜ mauJÜ Kasa Kt imalaa ŸsamÜM ilaKa qaa ik ek [talavaI maihlaa iksaI Kasa isalaisalÜ mÜM saaljabaga- mÜM mauJasÜ imalanaa caahtI hO [sailae mİM ]sasÜ fİrna imala laUк AgalÜ rÜja vah mÜro pasa AayaIº ]sakI vyaqaa vaakš ivadark qaIº garIba pirvaar sÜ Aayaa ]saka pit bahut kaibala Da^@Tr qaa ŸsÜ samaajavaadI nÜta mİiTAÜTI 16 ŸsakI faisasTÜM nÜ jaGanya h%yaa kr dI qaI nÜ pZ,ayaa–ilaKayaa qaaº vah AaiKrI maİka qaa jaba iksaI [klaİto gaunaah ko iKlaaf phlÜ sÜ hI qakI–maaĞdI ivaSva cÜtnaa BaD,BaD,akr KD,I hÜ gayaI qaIº saara yaUrÜp rÜYa sÜ Bar ]za qaaº vah vafadar dÜst ]na Ch laÜgaÜM mÜM ek qaa ŸsanÜ maRtk ko tabaUt kÜ KulÜAama rÜma kI saD,kÜM sÜ lÜ jaanÜ kI ihmmat kI qaIº ]sako fİrna baad ]saka baihYkar hÜ gayaaº QamaikyaaĞ imalanÜ lagaIMº [sailae vah najarband hÜ gayaaº magar mİiTAÜTI ko pirvaar ko nasaIba nÜ ]sÜ cİna nahIM lÜnÜ idyaaº ApnÜ ihtkark kI yaad mÜM [sailae vah ]sako baccaÜM kÜ caÜrI–iCpo [TlaI sÜ baahr BÜja donaa caahta qaaº eosaa krnÜ kI jaugat mÜM vah BÜidyaÜM ko haqa pD, gayaa Aİr igartar kr ilayaa gayaaº mİiTAÜTI kI kÜš BaI yaad caUĞik [TlaI ko ilae baD,I Sama-dayak qaI [sailae maukdmaa ]sako bahut jyaada iKlaaf nahIM jaa sakta qaaº magar sarkarI vakIla nÜ caalabaajaI sÜ ]sÜ dUsaro jauma- mÜM fĞsaa idyaa Ÿsaka tallauk mausaÜilanaI kI h%yaa krnÜ kI saaŸSa sÜ qaaº [sailae ]sa naİjavaana Da^@Tr ŸsÜ maÜcÜ- pr kI gayaI sÜvaa ko karNa savaÜ-cca yauw–tmagaÜM sÜ navaajaa gayaa qaa kÜ ]ma` kOd saunaa dI gayaI qaIº

vah javaana maihlaa jaaihra tİr pr kafI proSaana qaIº [sa sajaa ka @yaa ikyaa jaayÜ @yaÜMik ]saka pit [sa sajaa kÜ JÜlanÜ laayak nahIM qaaº vah caah yah rhI qaI ik yaUrÜp ko baD,o lÜKk ekjauT hÜkr kÜš ivaSaala maÜcaa- inakalÜMº [saI isalaisalÜM mÜM ]sÜ mÜrI madd caaihe qaIº mİMnÜ turnt ]sÜ iksaI trh kI maÜcÜ-baajaI na krnÜ kI ihdayat dIº mİM jaanata qaa ik yauw ko idnaÜM ko baad sÜ hI yah saba KÜmacÜbaajaI iktnaI tar–tar hÜ gayaI hOº mİMnÜ ]sÜ yaad idlaayaa ik iksaI doSa ka raYT/Iya gava- hI [sa baat kI CUT nahIM dogaa ik ]sako nyaayatn~a kÜ baahr vaalÜ du$st kroMº Aİr yah yaad idlaayaa ik AmarIka mÜM sİ@kÜ  Aİr vİnajİTI 17 kÜ lÜkr yaUrÜp nÜ jaÜ maÜcÜ- inakalÜ‚ ]nasÜ fayada kma‚ nauksaana hI jyaada huAa qaaº mİMnÜ iSad\dt sÜ ]sasÜ gaujaairSa kI ik eosaa–vİsaa vah kuC BaI na kroº [sasÜ vah ApnÜ pit kI halat Aİr jyaada Kraba kr bİzogaI @yaÜMik baahr vaalÜ ]sa pr dbaava DalanÜ lagÜ tÜ mausaÜilanaI Agar caaho tba BaI ]sako pit kI sajaa na kBaI kma krogaa‚ na kr payÜgaaº mİM caUĞik sacamauca dhla gayaa qaa [sailae ]sÜ jaubaana dI ik mauJasÜ jaÜ bana pD,ogaa‚ k$Ğgaaº Aİr huAa yÜ ik AgalÜ hto hI mauJÜ [TlaI jaanaa qaa jahaĞ rÜba–$tbÜ vaalÜ mÜro kš dÜst–Ahbaaba qܺ Saayad inajaI tİr pr vÜ ]sako ilae kuC kr payÜMº

phlÜ rÜja hI mİMnÜ kÜiSaSa kIº magar mİMnÜ doKa ik laÜgaÜM kI $h kÜ Kİf nÜ iksa kdr kutr Dalaa qaaº mİMnÜ bamauiSkla naama ilayaa nahIM ik ]nako cÜhro ka rMga ]tr jaataº saa^rI‚ [samÜM mİM tumharI madd nahIM kr sakta…savaala hI nahIM ]zta hO…ek ko baad ek‚ sabasÜ mauJÜ yahI javaaba imalataº mİM baD,a Sama-saar hÜkr laİTa…@yaa vah proSaana Aİrt Sak nahIM krogaI ik yahI qaa hr maumaikna kr saknÜ ka mÜra vaadaÆ Aİr mİMnÜ ikyaa BaI kuC nahIM qaaº basa‚ ek gauMjaa[Sa qaI : saIQÜ–saIQÜ ]sa AadmaI kÜ Kt ilaKnaa Ÿsako haqaÜM fOsalÜ kI DÜr qaI yaanaI Kud mausaÜilanaI kܺ

Aİr mİMnÜ vahI ikyaaº mİMnÜ ek saIQaa sapaT Kt ilaKaº mİMnÜ ilaKa ik mİM ]sakI Saana mÜM ksaIdo nahIM ksanaa caahta hUк Aİr yah BaI batlaa dUĞ ik na tÜ mİM ]sa AadmaI kÜ jaanata hUĞ Aİr na ]sako jauma- kI saMgaIinayat kܺ haĞ‚ ]sakI p%naI kÜ mİMnÜ ja$r doKa hO jaÜ bÜSak‚ bÜgaunaah qaIº ]sako pit kÜ yaid dsa barsa jÜla mÜM kaTnÜ pD,o tÜ ]ma`kOd ka pur–Asar ]sÜ BaI Baugatnaa pD,ogaaº sajaa kI inanda krnÜ ka mÜra ktš [rada nahIM hO‚ basa yahI [iltjaa hO ik ]sa Aİrt kI ŸndgaI baca jaayÜgaI Agar ]sako pit kÜ sajaa ko batİr iksaI karavaasaI–WIp ko bajaaya eosaI jagah rK idyaa jaayÜ jahaĞ Aİrt Aİr baccÜ‚ sajaayaata ko saaqa rhoM‚ na ik iksaI sauQaaralaya mÜMº

mİMnÜ Kt ilayaa‚ mahamaihma bİinaTÜ mausaÜilanaI ka pta ilaKa Aİr  saaljabaga- ko Aama DakKanÜ mÜM Dala Aayaaº caar idna baad‚ ivayanaa isqat [talavaI p`itinaiQa nÜ mauJÜ ilaKa ik mahamaihma mauJÜ Qanyavaad donaa caahto hOM Aİr yah batlaanaa caahto hOM ik ]nhÜMnÜ mÜrI AjaI- maMjaUr kr laI hO Aİr sajaa kÜ BaI GaTanÜ ka hu@ma do idyaa hOº ]saI samaya [TlaI sÜ [sa baat kI puiYT krta huAa Toilaga`ama BaI Aa gayaaº klama kI ekmauSt GasaIT sÜ mausaÜilanaI nÜ inajaI tİr pr mÜrI AjaI- maMjaUr kr dI qaIº Aİr Aat tÜ yaUĞ huš ik ]sako bahut jald‚ kOdI kÜ pUrI maafI BaI do dI gayaIº ŸndgaI mÜM dUsaro iksaI Kt nÜ mauJÜ [sasÜ jyaada Aanand Aİr saMtÜYa kBaI nahIM idyaa hOº mİM yaid ApnaI iksaI saaihi%yak kamayaabaI ko baaro mÜM saÜcata hUĞ tÜ [sa vaakyÜ kÜ mİM Kasa AaBaar sÜ yaad krta hUк

sandBa-

1º AaQauinak Aa^isTyaa ka inakTvatI- doSa slaÜvÜikyaa ka rhnÜ vaalaaº

2º kiva irlko ka bahup`isaw kavya saMklanaº

3º ek ËaintkarI kiva ŸsanÜ yaUrÜp ko $maanaI saaih%ya pr kD,k p`har ikyaa qaaº Aattaš sa<aa ko iva$w jamakr ilaKnÜ ko karNa ]sÜ salaaKÜM ko pICo saD,naa pD,a qaaº

4º ÍaMsa mÜM [sa saMsqaa ko Antga-t kama krnÜ vaalaI mazknyaaAÜM kÜ pairvaairk jaIvana mÜM laİTnÜ kI CUT rhtI hO‚ [na nanaÜM kÜ saİganQa BaI nahIM lÜnaI hÜtIº

5º AÜgast rÜdaM ³1840–1917´ ivaSva ko sava-kalaIna sava-EÜYz maUit- iSailpyaÜM mÜM Saumaaro jaanÜ vaalÜ ÍaMsaIsaI klaakarº ’caumbana‘ ³jIma &poo´‚ ’ivacaark‘ ³jIma jIpdamat´ Aİr ’Bagavaana ka haqa‘ ³BMdk vai Lvak´ ]nakI p`isaw ÌityaaĞ hOMº

6º iga`lapaja-r ÍaMja‚ Aa^isT/yaa ko‚ 19 vaIM sadI ko p`mauK naaTkkar qÜ jaÜ navaSaas~aIya SİlaI mÜM ilaKto qܺ nÜpÜilayana kÜ kond` mÜM rKkr ]nako kš naaTk hOMº

7º AalaÜcanaa%mak jaIvanaI lÜKna kÜ AnaÜKa Aayaama donÜ vaalaI [sa ~ayaI mÜM baaljaak‚ iDknsa Aİr dÜstÜvskI Saaimala ikyÜ gayÜ hOMº [saka p`kaSana 1919 mÜM huAaº kD,I ko dUsaro Baaga mÜM hÜlDrilana‚ @laIYT Aİr naI%sÜ qÜ Aİr yah pustk 1925 mÜM p`kaiSat hušº SaRMKlaa kI tIsarI kD,I sana 1928 mÜM p`kaiSat huš ŸsamÜM kOsaanaÜvaa sTonTla Aİr Ta^lsaTa^ya kI jaIvainayaÜM ko Aa%ma ica~aNa hOMº tIna ivaiSaYT Sai#sayatÜM kÜ lÜkr svaa[ga kI ’manaÜ]pcaark‘ ³mÜMTla hIlasa-´ naama kI ek iktaba sana\ 1930 mÜM p`kaiSat huš qaI ŸsamÜM ÍaMja mİsamar‚ mİrI eDI Aİr isagamaMD ÍayaD kI ivaYaya SİilayaÜM kÜ lÜkr rcanaa%mak jaIvainayaaĞ ilaKI gayaI hOMº magar vÜ ’maasTr ibalDsa-‘ SaRMKlaa ka ihssaa nahIM hOM‚ samBavat: saaih%ya kI ivaBaajak roKa ko karNaº

8º svaa[ga [na $JaanaÜM ka ]llÜK samBavat: ApnÜ hI‚ ABaI tk ko lÜKna ko sandBa- mÜM kr rha hOº

9º fa]Sa jaÜsaf ³1758–1820´ ÍaMsaIsaI rajanaIit& Aİr puilasa [jtjaasak pojaÜ ApnaI saxamata Aİr Avasarvaaidta ko karNa 1792 sÜ 1815 tk hr sarkar ko saaqa rhoº svaa[ga kI ilaKI yah jaIvanaI 1929 mÜM p`kaiSat huš qaIº

10º ÍaMsa ka ek tTvatI- ksbaa

11º yah svaa[ga ko dUsaro samakalaIna mahana jama-na lÜKk qaamasa maana ko bahucaica-t ]pnyaasa ka naama hO jaÜ Aakar mÜM vastut: baD,a hOº maana kÜ vaYa- 1929 ka saaih%ya ka naÜbala purskar BaI imalaa qaaº

12º saaih%ya‚ manaÜiva&ana Aİr [ithasa kI sarhdoM flaaĞgatI yah iktaba [na eoithaisak lamhÜM ko saRjanaa%mak ivasfÜTÜM kÜ laamaband krtI hO jaÜ eoithaisak Aİr manaÜvİ&ainak $p sÜ maanavata ko ilae inaNaa-yak rho hOMº lagaBaga dÜ hjaar vaYaÜ-M ko [ithasa sÜ svaa[ga nÜ baarh eosÜ samaya–ibanduAÜM ka Ad\Baut manaÜivaSlÜYaNa ikyaa hOº ek lamha nİpÜilayana ko vaaTrlaU ka hO tÜ ek jyaUirK sÜ band rolaÜM mÜM lİinava kI vaapsaI kaº ek gÜTo kÜ lÜkr hO tÜ ek p`qama ivaSva yauw ko samaya AmarIkI raYT/pit ivalsana kÜ lÜkrº AmaUmana AnauplabQa [sa pustk ka pustkalaya na saaih%ya mÜM vagaI-krNa krto hOM na [ithasa yaa manaÜiva&ana mÜMº

13º jama-naI ka ek karÜbaarI Sahrº svaa[ga ko p`kaSak ’[Msala valÜ-ga‘ ka mau#yaalaya [saI Sahr mÜM qaaº

14º DÜlafusa eMjalabaT- ³1892–1943´ 1932–34 ko dİrana Aa^isT/yaa ko caaMsalar qܺ vahaĞ ko p`mauK nÜta ŸnhÜMnÜ Aa^isT/yaa kÜ tanaaSaahI mÜM tbdIla kr idyaaº

15º kut- fa^na SyaUSainaga ³1897–1977´‚ Aa^isT/yaaš nÜta Aİr caaMsalar qÜ ŸnhÜMnÜ Aa^isT/yaa pr naaŸyaÜM ko kbjÜ ko iKlaaf‚ saMGaYa- ikyaaº DÜlafusa p`Saasana ko maM~aI qÜ magar DÜlafusa kI h%yaa ³1934´ ko baad caaMsalar bana gaeº naaŸyaÜM ko samaya ]nhoM Jauknaa hI pD,aº

16º igayaakÜmaÜ mİiTAÜTI ³1885–1924´ [TlaI ko samaajavaadI rajanÜta qÜ ŸnakI faisasTÜM nÜ h%yaa kr dIº ]nakI laÜkip`yata [tnaI AiQak BaI ik ekbaargaI tÜ mausaÜilanaI ko Saasana kI caUlÜM ihla gayaIM magar Antt: vah sa<aa pr Apnaa tanaaSaahI iSakMjaa jamaanÜ mÜM safla rhaº

17º 1908 sÜ [TlaI sÜ mİsaacyaUSaT AayÜ‚ yÜ dÜnaÜM vyai@t gama-pMqaI qܺ ek jaUto ko karKanÜ mÜM kama krta qaa‚ dUsara maCilayaaĞ bÜcata qaaº 15 maš 1920 kÜ ]nhÜMnÜ imalakr karKanÜ ko maailak imasTr parmÜnTr kI h%yaa kr dIº 31 maš 1921 kÜ ]naka maukdmaa Sau$ huAa‚ 14 jaulaaš 1921 kÜ Adalat nÜ ]nhoM dÜYaI BaI krar do idyaaº samaajavaadI hlakÜM nÜ [sa pr KUba vabaala ikyaa ik ]nhoM sajaa ApnÜ gaunaah kI nahIM‚ ApnÜ vİcaairk AtIt ko ilayÜ dI gayaI hOº kš trh sÜ hstxÜp BaI ikyÜ gayÜ magar 23 Agast 1927 kÜ ]nhoM faĞsaI do dI gayaIº 

Agalao AMk maoM İgæ·Æ˜\ü1‚anaÜM kI 'igarFt' Aİr pcaasa kI ]ma`

 
 

Aaomaa Samaa-
ma[- 1¸ 2005

   

मुखपृष्ठ  |  कहानी कविता | कार्टून कार्यशाला कैशोर्य चित्र-लेख |  दृष्टिकोण नृत्य निबन्ध देस-परदेस परिवार | बच्चों की दुनिया भक्ति-काल |  धर्म रसोई लेखक व्यक्तित्व व्यंग्य विविधा |  संस्मरण | सृजन साहित्य कोष |
 

(c) HindiNest.com 1999-2021– All Rights Reserved.
Privacy Policy | Disclaimer
Contact : manishakuls@gmail.com