Vo guzra zamana - Oma Sharma part 4

चैनल्स

मुख पृष्ठ
कहानी
कविता
डायरी
कार्यशाला
कैशोर्य
चित्र-लेख
दृष्टिकोण
नृत्य
निबन्ध
देस-परदेस
परिवार
फीचर
बच्चों की दुनिया
भक्ति-काल धर्म
रसोई
लेखक
व्यक्तित्व
व्यंग्य
विविधा
संस्मरण
साक्षात्कार
सृजन
स्वास्थ्य
साहित्य कोष

vaao gau,ja,ra ja,maanaa ³d valD- Aa^f yasTrDo Á sTIfna svaa[ga´
caica-t yauvaa laoKk Aaomaa Samaa- Wara AnaUidt sTIfna svaa[ga kI Aa%makqaa ko kuC AMSa
catuqa- AMSa

ircaD- sT/a^sa AÝr ‘KamaÜSa AÝrt’ ka ikssaa

jama-naI mÜM ApnÜ lÜKkIya Aist%va koo saMpUNa- ivaQvaMsa ko nasaIba kÜ qaamasa maana‚ ha[nairK maana‚ vafo-la‚ ÍayaD‚ Aa[MsTIna jÝsÜ ]%ÌYT samakalaInaÜM ko saaqa SÜyar krnÜ kI CUT kÜ mÝMnÜ Asammaana ko bajaaya Apnaa sammaana AiQak samaJaaº [na jÝsÜ dUsaro k[yaÜM ko Avadana kÜ mÝM ApnÜ sÜ… khIM jyaada mah<vapUNa- samaJata hUÐº iksaI trh ka Sahadtanaa saMkot donaa mÜro galÜ nahIM ]trta hO [sailae [na sabako saaqa Kud kÜ mÝM baD,o bÜmana sÜ Saaimala kr rha hUÐ lÜikna @yaa AjaIba saMyaÜga ik nÜSanala saÜSailasTÜM AÝr eDÜlf ihTlar tk kÜ jaatI tÝr pr Sama-saar isqait mÜM Dalanaa mÜro ihssÜ hI bada qaaº baSÜ-TosagaaD-na ksbÜ ko }ÐcÜ laÜgaÜM ko baIca laMbaI–tgaD,I AÝr garmaagarma bahsaÜM ka CIka‚ saaihi%yak bahsaÜM mÜM baar–baar mÜro isar pr hI fUTnaa qaaº natIjatna‚ AaQauinak kala ko sabasÜ taktvar Sa#sa eDÜlf ihTlar kÜ naaKuSa krnÜ ka mauJÜ furfura saMtÜYa hO ŸsÜ mÝM ŸMdgaI kI dUsarI KuSagavaar caIjaÜM ko saaqa dja- kr sakta hUÐº

nayaI hukUmat ko bahut Sau$AatI idnaÜM mÜM‚ baD,o AnajaanÜ hI mÜrI vajah sÜ bavaala–saa maca gayaaº mÜrI khanaI ’d baina-Mga saIËoT‘ pr ]saI naama kI iflma banaI qaI ŸsÜ pUro jama-naI mÜM idKayaa jaa rha qaaº iksaI nÜ ]sa pr r<aIBar etraja nahIM jatayaaº magar ra[SaToga kI Aaga ko AgalÜ rÜja ³nÜSanala´ saÜSailasTÜM nÜ KamaKaÐ hI ]sakI ŸmmÜvaarI kmyauinasTÜM ko ma%qÜ maZ,nÜ kI kÜiSaSa kI qaI‚ doKnÜ mÜM Aayaa ik iqaeTr mÜM lagÜ [isthar ko naIcÜ laÜga ek dUsaro kÜ Qakmapola kr rho hOM‚ nÝna maTka rho hOM‚ iKlaiKlaa rho hOMº jaIsTopÜ kÜ samaJanÜ mÜM jyaada dor nahIM lagaI ik [sa naama mÜM @yaa caIja hasyap`d hO @yaÜMik Saama tk tÜ puilasa vaalaÜM ka jamaGaT hÜ gayaa qaaº iflma ko p`dSa-na pr pabaMdI lagaa dI gaš AÝr AgalÜ rÜja tÜ saBaI AKbaarÜM‚ iva&apnaÜM AÝr pÜsTrÜM sÜ mÜrI khanaI ka SaIYa-k ‘d baina-Mga saIËoT’ naamaÜinaSaaÐ CÜD,o bagÝr gaayaba hÜ gayaaº ]nako ilae bahut Aasaana qaa ik icaZ,anÜ vaalÜ iksaI BaI laja pr pabaMdI lagaa doM yaa‚ ]na iktabaÜM kÜ hI jalaa–faD, doM Ÿnako lÜKk ]nhoM naapsaMd hÜMº magar ek Kasa maamalÜ mÜM vÜ mauJa AkolÜ ka nauksaana nahIM kr payÜ… saaqa–saaqa ]sa AadmaI kÜ BaI nauksaana ]zanaa pD,a ŸsakI duinayaa ko saamanÜ ApnaI p`itYza kI Kaitr‚ ]nhoM sabasÜ jyaada ja$rt qaIº yah qÜ jama-na raYT/ ko sabasÜ baD,o jaIivat saMgaItkar ircaD- sT/a^sa ŸnakI saMgat mÜM mÝMnÜ tBaI ek AÜpora pUra ikyaa qaaº

ircaD- sT/a^sa ko saaqa yah mÜrI phlaI jaugalabaMdI qaIº ‘[lÜ@T/a – 2 ’ AÝr ‘rÜjÜnakOvÜilayar’ ko jamaanÜ sÜ hI (UgaÜ fana hafmaMsaqaala nÜ ]nako saBaI AÜpora paz ilaKo qÜº inajaI tÝr pr kBaI ircaD- sT/a^sa sÜ mÝM tÜ kBaI imalaa nahIM qaaº hafmaMsaqaala kI maÝt ko baad ]nhÜMnÜ mÜro p`kaSak kÜ saUicat ikyaa ik vÜ ek nayaI p`stuit Sau$ krnaa caahto hOM AÝr tftISa kI ik @yaa ]nako ilae AÜpora paz ilaKnÜ ka mÜra mana hOº [sa poSakSa ko sammaana kI mauJÜ KUba Kbar qaIº mÝ@sa rIgar Wara ApnaI Sau$AatI kivataAÜM kÜ saMgaItbaw ike jaanÜ ko jamaanÜ sÜ hI mÝM saMgaIt AÝr saMgaItkarÜM ko baIca ]zta–bÝzta Aayaa qaaº bausaÝnaI tÜskainanaI¸ baU`naÜ vaalTr AÝr Albana baga- ko saaqa mÜrI krIbaI dÜstI qaIº hanDla sÜ lÜkr baaK AÝr baIqaÜivana sÜ calakr hmaaro jamaanÜ ko ba`hmsa tk ko isawhst saMgaItkarÜM kI Saanadar prMpra kI vÜ AaiKrI kD,I qÜº ircaD- sT/a^sa sÜ bÜhtr saRjanaa%mak saMgaItkar AÝr kÝna hÜ sakta qaa Ÿsako saaqa mÝM KuSaI–KuSaI kama krnaa caahtaº mÝMnÜ turMt hamaI Bar dIº phlaI maulaakat mÜM hI mÝMnÜ bÜna jaÜnsana kI ‘d saa[lÜMT vaÜmÜna’ ko qaIma kÜ AÜpora ka AaQaar banaanÜ ka maSaivara idyaaº ŸtnaI futI- AÝr saafgaÜš sÜ ircaD- sT/a^sa nÜ mÜro sauJaavaÜM pr idla iCD,ka‚ ]sÜ doKkr mauJÜ baD,a sauKd AaScaya- huAaº mÝMnÜ klpnaa BaI nahIM kI qaI ik ]nako pasa klaa ko p`it eosaI caÝknnaI inagaah AÝr naaT\yaklaa ka eosaa caÝMkanÜ vaalaa &ana hÜgaaº ABaI ]nhoM caIjaÜM kI iftrt samaJaaš hI jaa rhI qaI ik naaT\yaaMtrNa ko ilahaja sÜ ]nhÜMnÜ ]sÜ Zalanaa–saÐvaarnaa AÝr hOrtna ZMga sÜ ApnaI kaibailayat Ÿsako p`it vÜ AlaÝikk sacÜt $p sÜ qÜ kI hdÜM sÜ tala–mÜla bÝzanaa BaI Sau$ kr idyaaº ŸMdgaI mÜM mÜra bahut saaro baD,o klaakarÜM sÜ vaasta pD,a hO magar eosaa kÜš nahIM qaa ŸsÜ Kbar hÜ ik ApnÜ p`it AmaUt- AÝr AcaUk vastuprkta kOsÜ banaae rKI jaaeº hmaarI maulaakat ko phlÜ GaMTo mÜM hI sT/a^sa nÜ KulÜAama kbaUla ikyaa ik sa<ar kI ]ma` mÜM ]nakI JaÜlaI mÜM saMgaIt kI vÝsaI po`rNaaeÐ nahIM bacaI hOM Ÿnaka kBaI jalavaa javaana qaaº ‘SÜKicallaI hÜnÜ tk’ ³iTla yaUlÜnaspIgala´ AÝr ‘maÝt AÝr $paMtrNa’ ³T/aMsaifgaroSana´ jÝsaI svarlahiryaaÐ ³isamfnaI´ rcanÜ mÜM vÜ Saayad hI kamayaaba hÜ paeÐ @yaÜMik ivaSauw saMgaIt kÜ carma saRjanaa%mak tajagaI caaihe hÜtI hOº lÜikna Alfaja ]nhoM ABaI BaI gaudgaudato qÜº zÜsa Sa@la kI kÜš caIja‚ eosaa pdaqa- Ÿsa pr paD, baÐQa caukI hÜ‚ ]nhoM pUro naaT\yaaMtrNa ko ilae lalacaatI qaI @yaÜMik halaat AÝr Alfaja sÜ Kud–ba–Kud ]nhoM saMgaIt ko qaIma saUJato qÜº baad ko barsaÜM mÜM [saIilae vÜ Apnaa pUra va@t AÜpora mÜM hI lagaa rho qÜº ]nhÜMnÜ kha ik vÜ maanato hOM ik klaa–p`stuit ko $p mÜM AÜpora ko idna lad gae hOMº vÝganar tÜ eosaa iSaKr qaa ik ]sasÜ AagÜ kÜš jaa hI nahIM saktaº ApnaI caÝD,I baavÜiryaaš KIsa ko saaqa vÜ baÜlÜ "magar mÝMnÜ samasyaa saulaJaaš‚ ]sako Aasapasa ek Gaumaavadar rasta inakalakrº"

jaba hma masaÝdo pr rajaI hÜ gae tÜ ]nhÜMnÜ mauJÜ CuTpuT ihdayatoM dIMº vÜ caahto qÜ ik mÝM bÜKTk hÜkr ilaKUÐ @yaÜMik ivardI AÜpora paz ko baad iksaI banaI–banaaš iktaba nÜ ]nhoM kBaI nahIM gaudgaudayaaº ]nhoM tÜ basa eosÜ kama mÜM rsa Aata hO jaÜ kavyaa%mak ZMga sÜ saÐvaara gayaa hÜº mÝM yaid iksaI jaiTla p`Baava kI rcanaa mauhOyaa kra sakUÐ tÜ BaI ]nhoM maufId rhogaa @yaÜMik [sasÜ ]nhoM Alaga imajaaja [stomaala krnÜ kI gauMjaa[Sa imala jaaegaI "mÝM maÜjaaT- jÝsaI laMbaI QaunÜM nahIM banaataº CÜTo–CÜTo kqaanakÜM sÜ AagÜ mÝM jaa hI nahIM saktaº magar mÝM [naka [stomaala ja$r kr sakta hUÐº ]nako Baavaanauvaad kI maaf-t ]naka pUra Ak- inakala sakta hUÐº AÝr mÝM nahIM samaJata ik [samÜM Aaja kÜš mÜro maukaibala hÜ sakta hOº" ]nakI saafgaÜš sÜ mÝM ek baar ifr h@ka–ba@ka rh gayaa @yaÜMik yah ibalkula sahI hO ik sT/a^sa kI Saayad hI kÜš Qauna caMd talaÜM sÜ laMbaI hÜgaIº imasaala ko tÝr pr ‘rÜjÜnakOvÜilayar’ ko saMgaIt kÜ hI laÜº yahI cand tala imalakr kOsÜ samaRw saukUna ka dÜ–gaanaa bana jaato hOMº

ApnaI rcanaaAÜM kÜ vah bauZ,} ]stad ŸsÜ inassaMdoh AÝr inaYpxata sÜ AaÐkto qÜ [sa baabat AgalaI maulaakatÜM nÜ ]nako p`it mÜrI [jjat AÝr pu#ta kr dIº saaljabaga- naaT\ya ]%sava mÜM ]nakI ‘imasa` kI hOlÜnaa’kI inajaI irhsa-la ko maÝko pr mÝM ]nako saaqa Akolaa bÝza qaaº dUsara AÝr kÜš nahIMº inaibaD, AÐQÜrI jagahº sT/a^sa Qyaana sÜ saunato rhoº ifr ekaek bÜsaba`I mÜM ApnaI ]ÐgailayaÜM sÜ ]nhÜMnÜ kusaI- ko h%qÜ pr kanafÜDU SaÜr inakalanaa Sau$ kr idyaaº ifr mauJasÜ fusafusaae "Kraba‚ ekdma Krabaº vah jagah saUnaI pD,I hOº" kuC pla baad ifr baÜlÜ "[sÜ BaI inakala foMka jaaeº ho Bagavaana‚ vah tÜ ekdma KÜKlaI hOº laMbaI hO‚ bahut jyaada laMbaI hOº" ifr kuC dor baad "tuma doKÜ‚ vaÜ zIk hOº ApnÜ hI saMgaIt ka vah eosaa vastuprk AÝr inarpoxa AaMklana krto jÝsÜ ]sÜ phlaI dfa sauna rho hÜMÂ gaÜik ]sako rcaiyata sÜ Anajaana hÜMº ApnaI xamataAÜM ko [sa ivasmayakarI baÜQa nÜ ]nhoM kBaI dgaa nahIM idyaaº ApnaI hOisayat AÝr Ahimayat ka ]nhoM hmÜSaa maukmmala ehsaasa rhtaº Kud ko bar@sa dUsaro khaÐ zhrto hOM [sasÜ ]nhoM vaasta nahIM qaaº yaa qaa BaI tÜ ]tnaa hI Ÿtnaa dUsarÜM kÜ ]nasÜ hÜgaaº basa‚ saRjana sÜ hI ]nhoM AanaMd imalata qaaº

AÝr sT/a^sa ko kama krnÜ ka trIka qaa BaI kafI inaralaaº kuC BaI maihmaamaMDna nahIMº klaakarÜM jÝsaa kÜš iftUrI ]llaasa nahIMº Avasaad AÝr inaraSaa ko jaÜ ikssÜ hmanÜ baIqaÜivana AÝr vÝganar ko baaro mÜM sauna rKo qÜ‚ eosaa–vÝsaa BaI kuC nahIMº sT/a^sa ekTk hÜkr kama krto hOM AÝr Qauna banaato hOM jaa^na sÝbaisTyana baaK kI trh5 ApnaI klaa ko ]na tmaama ]da<a iSailpyaÜM kI trh… caupcaap AÝr isalaisalÜvaarº saubah naÝ bajÜ vah gae rÜja ko AQaUro kama kÜ AagÜo baZ,anÜ bÝzoMgÜº Qauna ko phlÜ masaÝdo kÜ hmÜSaa poMisala sÜ ilaKto hOM AÝr ipyaanaÜM ko gaIt kÜ syaahI sÜº yah saba bÜnaagaa dÜphr baarh yaa ek bajÜ tk calata hOº dÜphr baad vÜ p<aÜM ka jama-na Kola ‘skOT’ Kolato hOM‚ Qauna ko dÜ–tIna pnnaÜM kÜ AMitma $p doto hOM AÝr Saama kÜ AÜpora saMcaailat krto hOMº tmaknaa @yaa hÜta hO‚ vÜ bÜKbar hOMº idna hÜ yaa rat‚ ]naka klaakar mana caÝksa cahkta rhta hOº ]naka naÝkr jaba Saama kI pÜSaakoM lÜkr drvaajÜ pr dstk dota hO tba vÜ kama sÜ ]z jaato hOMº kpD,o phnÜ AÝr iqaeTr kI trf gaaD,I rvaanaaº AÝr vahaÐ ]saI ivaSvaasa AÝr SaaMtBaava sÜ saMgaIt saMcaalana krto hOM‚ ŸsasÜ dÜphiryaa mÜM vÜ ‘skOT’ ko p<Ü Kolato hOOMº AgalaI saubah AMt:po`rNaa ifr ]nakI gaÜdI mÜM Aa bÝzogaIº gÜTo ko SabdÜM mÜM khUÐ tÜ sT/a^sa ApnaI klpnaaAÜM pr ‘pkD,’ rKto hOMº ]nako ilae klaa ka matlaba hO jaananaa‚ saba kuC jaananaaº izzÜlaI mÜM ]nhÜMnÜ jatlaayaa BaI "kÜš Agar saccaI ka saMgaItkar bananaa caahta hO tÜ ]samÜM saaga–BaajaI ko naama kI fohirst tk kÜ saurÜM mÜM saaQanÜ kI kUvat hÜnaI caaihe"

DranÜ ko bajaaya mauiSklÜM ]sakI rcanaa%mak ]stadI kÜ AÝr furfuratI hOMº mauJÜ yaad krto hue KuSaI hÜtI hO ik iksaI mauKD,o ko baaro mÜM batato hue ]nakI AaÐKoM humasa sÜ kOsaI camak ]ztI qaIMº "mÝMnÜ gaaiyaka kÜ laÜho ka canaa cabaanÜ kÜ do idyaa hO… fÜD,nÜ ko ilae krnÜ dÜ ]sÜ jamaIna–Aasamaana ek krnÜ kI maSa@ktº" eosÜ ivarla xaNaÜM mÜM ]nakI AaÐKoM camak ]ztIM tÜ lagata [sa laajavaaba Sa#sa ko BaItr ek AlaÝikk ekaMt hOº ]sakI samayainaYza‚ isalaisalÜvaar trIka‚ ]sakI p`itYza‚ ]saka hunar AÝr kama ko dÝrana ]sakI bÜifË BaMigamaa kÜ doK phlÜ–phla iksaI kÜ badgaumaanaI hÜ jaaeº vÝsÜ hI jÝsÜ ]sako gaÜla–maTÜla maamaUlaI cÜhro ko baccaÜM sÜ gaala‚ nÝna–na@sa kI bÜhd maamaUlaI gaÜlaaš AÝr Samaa-tI isakuD,tI BavÜM phlÜ–phla iksaI kÜ maÜh lÜMº lÜikna ]nakI naIlaI‚ kaintmaya [nhIM camakIlaI AaÐKÜM mÜM kÜš ek baar JaaÐk lÜ tÜ ]sa baumau-AajaI mauKÝTo ko pICo ko iksaI jaadU ka ehsaasa kr lÜº iksaI saMgaItkar kI mÜrI doKI vÜ Saayad sabasÜ Bavya–cÝtnya AaÐKoM hÜMgaI jaÜ AlaÝikk na sahI pr khIMo na khIM AlaÜkdSaI- hOM… ]sa AadmaI kI AaÐKoM jaÜ ApnÜ saRjana kI pUrI Ahimayat sÜ vaaikf hÜº

[tnaI po`rNaap`d maulaakat ko baad saaljabaga- laÝTkr mÝMnÜ turnt kama Sau$ kr idyaaº mÜro ilaKo CMdÜM kÜ ]nako ivacaarÜM kI sammait imala paegaI‚ [sa baaro mÜM mÝM svayaM ]%sauk qaa [sailae dÜ hto ko AMdr hI mÝMnÜ ]nhoM phlaa Baaga BÜja idyaaº ‘d maIsTr isaMgar’ kÜ ]d\\QaRt krto hue ]nhÜMnÜ fÝrna ilaKa "phlaI ?caa kamayaaba hušº" dUsaro Baaga ko baaro mÜM ]nakI raya AÝr BaI tbaIyat BarI qaIº gaIt ko baÜlaÜM "AÜ mÜro dulaaro baccÜ‚ imala gayaa jaÜ tU mauJÜ" pr ]nako AanaMd AÝr ]%saah nÜ kama krnÜ mÜM mÜro t[-M bÜSaumaar KuSaI Bar dIº sT/a^sa nÜ mÜro AÜpora paz kI ek laa[na BaI nahIM badlaIº basa ]sako pUrk ko ilahaja sÜ tIna–caar laa[nÜM AÝr jaÜD,nÜ kÜ khIMº [sa trh hmaaro drimayaaÐ baD,o ŸgarI tallauk kayama hÜ gaeº vÜ hmaaro Gar Aae AÝr mÝM ]nasÜ imalanÜ gaarimaSa jaata jahaÐ ApnaI laMbaI ptlaI ]MgailayaÜM sÜ‚ skOca ko saharo‚ ipAanaÜ pr vÜ Aaihsta–Aaihsta mÜro ilae pUrI AÜpora Qauna bajaatoº ibanaa iksaI Sat- yaa baMidSa ko hmanÜ yah maana–svaIkar ilayaa qaa ik [sa AÜpora ko baad mÝM dUsaro AÜpora kI tOyaarI mÜM jauT jaa}Ð ŸsakI yaÜjanaa ]nhÜMnÜ phlÜ hI maMjaUr kr dI qaIº

1933 kI janavarI mÜM jaba ihTlar nÜ sa<aa saMBaalaI tÜ hmaaro AÜpora "KamaÜSa AÝrt" kI Qauna pUrI hÜ caukI qaIº ]saka phlaa Baaga lagaBaga maMicat hÜ cauka qaaº caMd hFto baad jama-naI ko iqaeTrÜM kÜ sa#t AadoSa jaarI ikyaa gayaa ik vÜ iksaI gÝr Aaya- kI kÜš rcanaa maMicat nahIM kroMº kÜš yahUdI ]samÜM Saaimala–Bar hÜ‚ tba BaI nahIMº yah vyaapk pabaMdI maudÜ-M tk phuÐca gayaIº hr trf saMgaIt–po`imayaÜM kÜ bÜ[jjat krto hue mÜMDlasaa^ ko baut kÜ laIpisaga mÜM gÜvanaha]sa ko saamanÜ sÜ hTa idyaa gayaaº mauJÜ lagaa‚ Aba tÜ hÜ ilayaa Apnaa AÜporaº khnÜ kI ja$rt nahIM qaI ik ]sa pr AagÜ ko kama kÜ ircaD- sT/a^sa Kairja kr doMgÜ AÝr iksaI AÝr ko saaqa dUsara Sau$ kroMgÜº ]lTo ]nhÜMnÜ mauJÜ icaiT\zyaaÐ ilaK–ilaKkr gauhar kI ik mauJÜ @yaa hÜ gayaa hOº ]nhÜMnÜ batlaayaa ik vah phlÜ kI p`stuityaÜM mÜM lagÜ hue hOMº [sailae caahto hOM ik mÝM AgalÜ AÜpora ko lÜKna mÜM laga jaa}Ðº vah iksaI kÜ [jaajat nahIM doMgÜ ik hmaarI jaugalabaMdI nahIM hÜº AÝr mÝM maanata hUÐ ik pUro vaakyÜ ko dÝrana jahaÐ tk bana pD,a ]nhÜMnÜ mauJa pr yakIna banaae rKaº [saI ko saaqa ]nhÜMnÜ eosÜ kdma BaI ]zae jaÜ mauJÜ kma–psaMd qÜº yaanaI ]nhÜMnÜ sa<aasaIna laÜgaÜM kI pOrvaI kIº kš baar ihTlar‚ gaÜirMga AÝr gaÜebalsa sÜ imalÜ AÝr eosÜ va@t jaba fUt-vyaUMgalar tk mÜM ivad`Üh BaD,ka huAa qaa‚ ]nhÜMnÜ Kud kÜ naaŸyaÜM ko saMgaIt sadna ka AQyaxa bana jaanÜ idyaaº

[sa makama pr sT/a^sa kI KulÜAama BaagÜdarI nÜSanala saÜSailasTÜM koo ilae baD,o Ahma kI caIja qaIº Avvala lÜKkÜM AÝr baD,o–baD,o saMgaItkarÜM nÜ ]nhoM sarasar du%kar idyaa qaaº jaÜ qaÜD,o bahut ]nako saaqa icapko rho yaa caÝhd\dI pr bÝznÜ Aae‚ jana–saaQaarNa ko ilae tÜ Anajaana hI qÜº eosÜ Sama-saar va@t mÜM‚ }prI saaja–sajjaa ko ilahaja sÜ‚ jama-naI ko sabasÜ maSahUr saMgaItkar kÜ ApnÜ palÜ mÜM lÜnaa gaÜebalsa AÝr ihTlar kI bahut baD,I jaIt qaIº sT/a^sa nÜ mauJÜ batayaa ik ApnaI AavaargaI ko idnaÜM mÜM ihTlar nÜ [tnaa Qana jaÜD, ilayaa qaa ik ga`aja mÜM ‘salaÜma’ ka p`Iimayar doKnÜ Aayaa qaaº ihTlar idKa–idKakr ]naka sammaana kr rha qaaº baSÜ-sTgÜDna kI ]%sava–saMQyaaAÜM pr vÝgnar ko Alaavaa sT/a^sa ko gaanÜ hI tkrIbana pUrI trh bajato qÜº magar sT/a^sa ka sahyaÜga jyaada matlabaprk qaa ŸsÜ ApnÜ klaa AhM ko baavajaUd vah KulÜ tÝr pr svaIkarto qÜº hukUmat caaho kÜš hÜ‚ ]sako p`it vah AMdr sÜ bÜmanÜ hI rhtoº vaadk ko tÝr pr ]nhÜMnÜ jama-na ka[jar kÜ ApnaI sÜvaaeÐ dI qaIMº ]sako ilae fÝjaI rvaayatÜM ka [Mtjaama ikyaa qaaº baad mÜM ]nhÜMnÜ Aa^isT/yaa baadSaah ko sarkarI vaadk ko tÝr pr ivayanaa mÜM BaI kama saMBaalaaº Aa^isT/yaa AÝr jama-naI‚ dÜnaÜM hI gaNarajyaÜM mÜM ]nhoM ek–saa sarkarI saMrxaNa haisala qaaº [sako Alaavaa nÜSanala saÜSailasTÜM kI saÜhbat ]zanaa ]nako baD,o Ahma iht kI baat qaI @yaÜMik nÜSanala saÜSailasTÜM ko ihsaaba sÜ tÜ ]ÐgalaI ]nakI trf BaI ]z saktI qaIº ]nako bÜTo nÜ ek yahUdI laD,kI sÜ byaah ikyaa qaaº ]nhoM Dr qaa ik ]nako pÜtÜM kÜ skUla mÜM mÝla kI trh Alaga na iCTk idyaa jaae‚ ]nhIM kÜ tÜ vÜ duinayaa mÜM sabasÜ jyaada caahto qÜº ]naka nayaa AÜpora mÜrI vajah sÜ dagaI hÜ gayaa qaa AÝr [sako phlÜ vaalaa AÜpora naImayahUdI (UgaÜ fana hafmaMsaqaala kI vajah sÜº

[sailae iksaI trh ka saMbala AÝr kvaca KD,a krnaa ]nako ilae AÝr BaI laajamaI hÜ gayaa qaaº baD,I jaI–tÜD, mÜhnat sÜ ]nhÜMnÜ ikyaa BaI yahIº jahaÐ–jahaÐ ]nako haikma ]nasÜ saMgaIt p`stuityaaÐ krvaanaa caahto qÜ‚ vahaÐ–vahaÐ ]nhÜMnÜ kIº ]nhÜMnÜ AÜlaMipk KolaÜM kI Qauna banaašº magar saaqa–saaqa [sa BaUla kI safaš mÜM ibanaa iksaI jaÜSa ko mauJÜ Kro–Kro Kt BaI ilaKoº drAsala ApnÜ svaaMt: sauKaya ko calato ]nhoM ek hI caIja kI prvaah qaI‚ ApnÜ saRjana kÜ bacaae rKnaa AÝr ApnaI idlaI caaht ko kama yaanaI AÜpora p`stuit kÜ savaÜ-pir rKnaaº

khnÜ kI drkar nahIM ik nÜSanala saÜSailasT paTI- kÜ [sa trh kI iryaayatoM ba#Sanaa mÜro ilae baD,a tklaIfdoh qaaº [sasÜ laÜgaÜM pr baD,I AasaanaI sÜ yah Cap pD, saktI qaI ik mÝMnÜ ]nasÜ saaz–gaaMz kI yaa [sa baat ko ilae tOyaar huAa ik ]nako Sama-naak baa^yakaT sÜ mauJÜ barI rKa jaaeº saaro dÜst mauJÜ samaJaanÜ lagÜ ik nÜSanala saÜSailasTÜM kI jama-naI mÜM kI jaanÜ vaalaI p`stuit ko iKlaaf mauJÜ saava-jainak ivarÜQa dja- krnaa caaiheº lÜikna saava-jainak AÝr dyanaIya idKavaÜM sÜ mauJÜ baD,I icaZ, hOº Alaavaa [sako‚ mÝM ]na jÝsÜ jaIinayasa kI mauiSklaÜM kI vajah bananÜ sÜ ktra rha qaaº AaiKr sT/a^sa mahanatma ŸMda saMgaItkar qÜº sa<ar kI ]marº [sa kama pr tIna barsa Kpa cauko qÜº [sa dÝrana ]nhÜMnÜ hmÜSaa hI sabasÜ dÜstanaa jajbaat AÝr naIyat ³yahaÐ tk ik ihmmat BaI´ ka pircaya idyaa qaaº [sailae mÝMnÜ saÜcaa ik caupcaap bÝzkr [Mtjaar k$Ðº jaÜ hÜgaa doKa jaaegaaº dUsaro‚ mauJÜ Kbar qaI ik pUrI trh inaiYËya rhkr mÝMnÜ jama-na saMsÌit ko nae isaphsaalaarÜM kI id@ktÜM mÜM [jaafa kr idyaa qaaº

nÜSanala saÜSailasT cÝmbar ko lÜKk AÝr saUcanaa maM~aalaya tÜ qÜ hI [sa ifrak mÜM ik iksa vajah yaa bahanÜ kI AaD, mÜM ApnÜ sabasÜ baD,o saMgaItkar ko iKlaaf jamakr p`itbaMQa lagaa sakoMº AÝr huAa yÜ ik hr eora–gÝra dtr AÝr Sa#sa‚ kÜš na kÜš bahanaa KÜjanÜ kI pÜSaIda ]mmaId mÜM ]sa AÜpora paz kI ka^pI maaÐganÜ lagaaº ‘KamaÜSa AÝrt’ mÜM ‘rÜjanakOvÜilayar’ jÝsaa kÜš dRSya hÜta ŸsamÜM ek naÝjavaana‚ ivavaaiht AÝrt ko bÝD$ma sÜ baahr inaklata hO tÜ ]nako ilae baD,I sahUilayat rhtI @yaÜMik tba vÜ
jama-na nÝitkta ko bacaava kI duhaš do sakto qÜº magar ]nakI badnasaIbaI ik mÜrI iktaba mÜM vÜ kuC BaI AnÝitk nahIM KÜja paeº tba mÜrI saBaI iktabÜM AÝr jaIsTopÜ kI saBaI fa[lÜM KMgaala maarI ga[-Mº magar vahaÐ BaI eosaa kuC haqa nahIM lagaa ŸsasÜ lagÜ ik mÝMnÜ jama-naI ³yaa QartI ko dUsaro iksaI maulk´ ko iKlaaf ek laja BaI kha hÜ… yaa ik mÝM rajanaIitk $p sÜ saiËya qaaº magar ]nhÜMnÜ caala calaIº fOsalaa tÜ ]nhIM ko hk mÜM Aanaa qaaº Ÿsa baujauga- ]stad ko haqaÜM ]nhÜMnÜ Kud nÜSanala saÜSailasT kI prcama qamaaš qaI‚ @yaa ]saI kÜ vÜ AÜpora maMicat krnÜ kI manaahI kr sakto qÜÆ yaa iktnÜ raYT/Iya Apmaana kI baat hÜgaI Agar sTIfna svaa[ga ka naama AÜpora paz kI p`stuit mÜM calaa jaaeÆ ircaD- sT/a^sa nÜ tÜ ApnaI Ÿd pkD, rKI qaIº KOr‚ jama-naI ko iqaeTrÜM mÜM yah tÜ phlÜ BaI na jaanÜ iktnaI baar hÜ cauka qaaº ]nakI [na icaMtaAÜM AÝr sarddI- nÜ mana hI mana mauJÜ iktnaa saukUna idyaaº mauJÜ lagaa ik mÜro ibanaa kuC kro–Qaro yaa [Qar–]Qar kuC ike bagÝr BaI mÜrI saMgaIt–p`hsainaka AMtt: dlagat rajanaIit ka AKaD,a bana gašº jaba tk maumaikna rha‚ paTI- fOsalaa krnÜ sÜ knnaI kaTtI rhIº magar 1934 kI Sau$Aat mÜM [sÜ fOsalaa krnaa qaa ik ApnÜ kanaUna ko iKlaaf jaae yaa dÝr ko sabasÜ baD,o saMgaItkar koº

AÜpora kI tarIK kÜ AÝr Talanaa maumaikna nahIM qaaº AÜpora paz ka ipAanaÜ saMskrNa Cp gayaa qaaº D/osaDna iqaeTr nÜ pÜSaakÜM ko AaD-r do ide qÜº ikrdar na isaf- baÐT cauko qÜ bailk th tk samaJa ilae gae qÜº magar ivaiBanna sa<aa kond`‚ gaÜirMga AÝr gaÜebalsa‚ lÜKk saMGa‚ saMsÌit pirYad‚ iSaxaa maM~aalaya AÝr p`hrI–p`Baaga ³sT/a[Sar gaaD-´ rajaI hI nahIM hÜ pa rho qÜ13º [namÜM sÜ kÜš ivaBaaga haÐ yaa naa khnÜ kI ŸmmÜdarI nahIM lÜnaa caahaº jaba kÜš rasta nahIM bacaa tÜ maamalÜ kÜ jama-naI AÝr paTI- ko savÜ-savaa-‚ eDÜlf ihTlar ko inajaI fOsalÜ ko ilae CÜD, idyaa gayaaº nÜSanala saÜSailasTÜM ko baIca mÜrI iktabÜM KUba pZ,I jaatI qaIMº rajanaIitk [Klaak ko ilae ‘fa]Sa’ kÜ pZ,kr ]nhÜMnÜ Kasa saraha qaaº magar saca‚ mÝMnÜ kBaI yah ]mmaId nahIM rKI qaI ik mÝM inajaI tÝr pr eDÜlf ihTlar kÜ ApnÜ Cndbaw AÜpora paz ko tIna BaagaÜM kÜ pZ,nÜ kI jahmat ]zvaa}Ðgaaº ]sako ilae BaI fOsalaa Aasaana nahIM qaaº mauJÜ baad mÜM pta calaa ik [sa maamalÜ mÜM GaUma–ifrkr kš bÝzk hu[-Mº AMt mÜM‚ ircaD- sT/a^sa kI sava-Sai@tmaana ihTlar ko saamanÜ poSaI hušº ihTlar nÜ ]nasÜ $ba$ kha ik [sa p`stuit kI Anaumait vah ek Apvaad ko tÝr pr dogaa halaaMik nae jama-naI ko saaro kanaUnaÜM ko mautaibak yah gaunaah banata hOº yah fOsalaa ]sanÜ saMBavat: ]saI AinacCa AÝr badnaIyatI sÜ ilayaa qaa Ÿsako saaqa ]sanÜ stailana AÝr maÜlaÜtÜva ko saaqa krarÜM pr dstKt ike qÜº

AÜpora p`stuit ko pÜsTrÜM pr jÝsÜ hI sTIfna svaa[ga ka manahUsa naama idKa‚ nÜSanala saÜSailasT jama-naI mÜM khr ibafr gayaaº mÝM tÜ KOr ]sa p`stuit mÜM nahIM gayaa qaa @yaÜMik pta qaa ]samÜM k%qaš vadI-QaarI dSa-kÜM kI Barmaar hÜgaIº Kud ihTlar ek SaÜ doKnÜ AanÜ vaalaa qaaº AÜpora KUba kamayaaba rhaº saMgaIt pariKyaÜM kI Saana mÜM khnaa hÜgaa ik nabbÜ fIsaidyaÜM nÜ [sa maÝko pr naslaI isawaMt kI AMd$naI iKlaaft krnÜ ka sabaUt poSa krto hue ek baar ifr AÝr AaiKrI baar mÜro AÜpora paz ko baaro mÜM hr maumaikna dÜstanaa laja ilaKoº jama-naI ko saBaI iqaeTrÜM baila-na‚ hmabaga-‚ ÍOMkfT-‚ myaUinaK nÜ AgalÜ sa~a mÜM AÜpora p`stuit kI turMt GaÜYaNaa kr dIº

dUsaro SaÜ ko baad Acaanak hI Aasamaana TUT pD,aº ratÜM–rat hr caIja rd\d kr dI gašº DosaDna AÝr pUro jama-naI mÜM AÜpora pr pabandI lagaa dI gašº AÝr tÜ AÝr‚ laÜga pZ,kr sakto mÜM Aa gae ik ircaD- sT/a^sa nayÜ saMgaIt ko ra[KcÜmbar sÜ [stIfa do idyaa hOº sabakÜ Kbar qaI ik ja$r kÜš Kasa baat huš hÜgaIº magar qaÜD,o samaya baad mauJÜ saarI saccaaš pta cala gašº sT/a^sa nÜ ek baar ifr mauJÜ Kt ilaKkr gaujaairSa kI ik mÝM nae AÜpora paz ilaKnÜ kI Sau$Aat kr dUÐº ApnÜ inajaI imajaaja ko baaro mÜM ]nhÜMnÜ kuC jyaada saafgaÜš sÜ ApnÜ #yaala jaaihr kr ide qÜº yah Kt jaIsTopÜ ko kairndÜM ko haqa pD, gayaaº sT/a^sa kI poSagaI hušº ]nhoM turMt [stIfa donÜ kÜ kha gayaa AÝr ]nako AÜpora pr pabaMdI lagaa dI gašº jama-na BaaYaa mÜM [sÜ isaf- svatM~ isvaT\jarlÝMD AÝr p`aga mÜM hI idKayaa gayaa hOº baad mÜM‚ mausaÜilanaI kI ivaSÜYa Anaumait sÜ‚ [sÜ imalaana ko skalaa mÜM [talavaI mÜM BaI poSa ikyaa gayaa @yaÜMik tba tk mausaÜilanaI kÜ ihTlar ko naslaI ivacaarÜM kÜ maananÜ kI majabaUrI nahIM qaIº jama-na janata kÜ magar yah [jaajat nahIM imalaI ik vah ApnÜ mahanatma jaIivat saMgaItkar Wara bauZ,apo mÜM banaae [sa maugQakarI AÜpora kI ek BaI Qauna dÜbaara sauna lÜº [samÜM mÜra ksaUr nahIM hOº

Aaomaa Samaa-
Agast 1‚ 2005

	मुखपृष्ठ \| कहानी \| कविता \| कार्टून \| कार्यशाला \| कैशोर्य \| चित्र-लेख \| दृष्टिकोण \| नृत्य \| निबन्ध \| देस-परदेस \| परिवार \| फीचर \| बच्चों की दुनिया \| भक्ति-काल धर्म \| रसोई \| लेखक \| व्यक्तित्व \| व्यंग्य \| विविधा \| संस्मरण \| साक्षात्कार \| सृजन \| स्वास्थ्य \| साहित्य कोष \|

Home \| Boloji \| Kabir \| Writers \| Contribute \| Search \| Feedback \| Contact \| Share this Page!